Yardımcı Teknolojiler
Teknolojinin eğitim ortamlarına girmesi ile birlikte sınıf ortamlarında yürütülen öğretim
süreçleri teknoloji destekli yürütülmeye başlanmıştır. Teknoloji destekli eğitim ortamları,
farklı öğrenen özelliklerine uygun öğretim materyallerinin tasarlanmasını hedeflemektedir.
Bunun yanı sıra kullanılan yöntem ve tekniklerin uyarlanmasını sağlayarak öğretim ortamlarını
zenginleştirmekte ve böylece öğretim ortamlarını kolay erişilebilir, etkili ve verimli öğrenme
ortamlarının oluşmasına hizmet etmektedir. Teknoloji destekli öğrenme ortamları ile öğretim
sürecinin planlanmasında yardımcı teknolojiler işe koşularak öğrenenin motivasyon ve başarısı
da artmaktadır. Yardımcı teknolojiler; özel gereksinimi olan bireylerin öğretimini
bireyselleştirmek, bağımsızlıklarını artırmak ve yaşam kalitelerini yükseltmek amacıyla
kullanılan özel araç, hizmet ve yöntemlerdir (Reed ve Bowser, 2005). Başka bir deyişle
yetersizliği olan bireylerin eğitim, mesleki, günlük ve toplumsal hayatta karşılaşabileceği
güçlükleri ortadan kaldırmak, yeterliklerini geliştirmek ve mevcut kapasitelerinden azami bir
biçimde yararlanmalarına olanak tanıyan herhangi bir aracın kullanılmasıdır (Pettersson ve
Fahlström, 2010). Yardımcı teknolojiler; teknolojik olarak karmaşık, gelişmiş materyaller
içeren, yüksek teknoloji (HighTech) ya da daha ucuz, basit, kolay bulunabilir materyallerden
oluşan daha düşük teknoloji (LowTech) ürünlerini içerir. Düşük ve yüksek düzey yardımcı
teknolojiler arasında ise orta düzey teknoloji (MidTech) ürünleri yer almaktadır. Hem düşük,
hem yüksek düzey teknoloji ürünleri tüketicinin kullanımı açısından kolay ulaşılabilir, kolay
kullanılabilir ve pratik olmalıdır (Johnston, Beard veCarpenter, 2007). Düşük düzeyde
teknoloji içeren materyallere görsel kartlar/resimli semboller, görsel çizelgeler, kalem tutacağı,
uyarlanmış kalem ve çalışma kağıtları, okuma büyüteçleri, fosforlu işaretleyiciler ve kalemler,
uyarlanmış makas, sayfa çevirme aparatı; orta düzeyde teknoloji içeren materyallere
zamanlayıcılar, okuma kalemi, konuşan hesap makineleri, konuşan sözlük, konuşma üreten
araç-VOCA; karmaşık ve yüksek düzey teknolojilere ise tablet bilgisayarlar, akıllı telefonlar,
akıllı tahtalar, akıllı saatler, sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik uygulamaları, akıllı kişisel
asistanlar, dijital kitaplar, mobil uygulamalar ve bilgisayar yazılımları örnek olarak verilebilir.
Yardımcı teknolojileri planlama süreci
Bilgiyi üretme, paylaşma ve yeniden düzenleme alanlarında zamandan tasarruf
edilmesinin yanı sıra öğrenenlere yeni öğrenme ortamları da sunulmuş olmaktadır. Bunun için
öğrenme ortamlarında bu teknolojileri kullanmak isteyen öğretenlerin, öğrenenlerin
gereksinimlerine uygun teknolojileri belirlemesi önemlidir. Bu bağlamda işlevsel yardımcı
teknoloji araçlarının belirlenmesi için öğrenen ve öğretenin yanı sıra aile ve ilgili diğer
uzmanların da katılımı ile birlikte yardımcı teknolojiler konusunda önemli bir planlama süreci
gereklidir.
Yardımcı Teknolojileri Planlama
1. Yardımcı teknoloji araç ve donanımları için olası ihtiyaçları belirleyin.
2. Öğrenenin çevresi/ortamı hakkında bilgi toplayın ve analiz edin (Bahçe, sınıf,
yemekhane, vb.) ve ne tür bir yardımcı teknoloji aracı kullanılabileceğini planlayın.
3. Öğrenenden her ortamda yapması beklenenler ile ilgili bilgi toplayın ve analiz edin.
4. Daha önce kullanılan düşük düzey ve ileri düzey tüm yardımcı teknolojileri ve
öğretimsel stratejileri listeleyin.
5. İhtiyaç duyulursa, özel eğitim ve teknoloji konusunda uzman kişilere başvurun.
6. Her ortamda kullanılabilecek yardımcı teknolojileri seçin.
7. Yardımcı teknoloji ve öğretim stratejileri denemeleri için bir plan geliştirin.
8. Başarılı uygulamalar için bir plan geliştirin.
9. Yardımcı teknoloji ve öğretim stratejileri konusunda öğrenen, öğreten, uzman ve
aileleri kapsayan bir eğitim planı oluşturun.
10. İzleme ve geliştirme planı oluşturun.
11. Öğrenenler için kullanılan yardımcı teknolojilerin ve stratejilerin etkililiğini rutin
olarak değerlendirin.
12. Yukarıdaki adımları tekrarlayın ve gerekli değişiklikleri yapın
Teknoloji Destekli Öğrenme Ortamlarının Yararları
Teknoloji destekli öğrenme ortamları özel gereksinimi olan bireylerin yetersizlik türüne
göre görme, işitme, okuma, yazma, akademik, sosyal ve iletişim becerilerini desteklemekte ve
bağımsız yaşam becerilerini kolaylaştırmaktadır. Bu bireylerin hedeflenen bilgileri daha kolay,
kalıcı ve hızlı bir şekilde öğrenmelerine olanak tanımaktadır. Çoklu ortam ve etkileşim
unsurlarının desteklendiği öğrenme ortamları kullanıldığında öğrenme süreci daha aktif ve
eğlenceli olabilmektedir. Görsel, işitsel ve dokunsal uyaranlar ile farklı seçenekler aracılığı ile
bireysel öğrenme deneyimi sağlanmaktadır. Simülasyon ve modeller sayesinde, öğrenilenlerin
algılamasını ve hatırlanmasını kolaylaştırmakta ve böylece tekrar edilebilir bir öğrenme
deneyimi sunmaktadır. Bazı bireylerin sosyal ortamlarda hissettikleri olumsuz duyguların sanal
gerçeklik gibi yazılım programları sayesinde azaltılabileceği söylenebilir. Ayrıca bazı
bireylerin ifade edici dil becerilerinin geliştirilmesine yardımcı olmaktadır. Kendini tam olarak
ifade edemeyen bireylerin ise kendilerini ifade edebilmeleri için alternatif yollar sunarak iletişim becerilerini destekler. Böylece bireylerin kendilerini daha güvenli hissetmelerini
sağlayarak özgüvenlerini artırabilir. Bunun yanı sıra çağımızda yeni eğitim teknolojisi ve
iletişim araçları ile geleneksel eğitim anlayışının ötesinde okul, sınıf, ev, bahçe ya da toplumsal
alanlarda zaman ve mekân sınırı olmaksızın farklı becerilerin/davranışların öğretimi
yapılabilir.
Teknoloji destekli öğrenmenin öğrenenlere sağladığı yararların yanı sıra öğretenler için
de bir takım yararları söz konusudur. Örneğin; öğretene dersi planlama konusunda yardımcı
olur. Yardımcı teknolojiler ile hedeflenen amaçların kazanımı daha hızlı ve kalıcı olacağı için
öğrenenlerin başarısının ve motivasyonunun arttığını fark eden öğretenin de başarısı ve
motivasyonu artar. Farklı bireysel özellikleri olan öğrenenlerin süreç içerisinde ilerlemelerini,
gelişimlerini izlemek daha kolay olur. Tüm bunlar dikkate alındığında öğretime ayrılan zaman
artar ve böylece öğreten, öğrenenlerin özel durumları ile ilgilenmeye daha fazla zaman
ayırabilir. Ayrıca yeni bilgi ve teknolojilerin kullanımı ile kendisini kişisel ve mesleki anlamda
geliştirme fırsatı bulur. Gerektiğinde öğrenenin ihtiyaç duyduğu alanlarda teknoloji kullanımı
konusunda uzman kişiler ile iş birliği içerisinde çalışma deneyimi elde edebilir.
Sonuç
Eğitim dünyası teknolojik gelişmeler paralelinde “dijital bir devrim” niteliğinde sürekli
bir değişim içerisindedir. Bu “dijital devrim” nedeniyle eğitim ortamlarının tasarımında
teknolojinin varlığı ve erişilebilirliğinin önemi yadsınamaz bir gerçektir. Eğitimde teknoloji;
farklı öğrenme tarzlarını, farklı öğrenen özelliklerini destekleyici, dengeleyici ve yardımcı bir
rol üstlenmektedir. Bu yönüyle teknoloji tüm bireylerde olduğu gibi özel gereksinimi olan
bireylerin de yaşam kalitelerinin artırtılmasına katkıda bulunma potansiyeline sahiptir. Özel
gereksinimi olan bireyler için teknoloji destekli öğrenme ortamları tasarımlanırken bu
bireylerin zayıf yönlerinin desteklenmesi, güçlü yönlerinin ise ön plana çıkarılması
gerekmektedir. İşte bu noktada yardımcı teknolojiler özel gereksinimi olan bireyler için
evrensel tasarım ilkeleri doğrultusunda bu iki önemli özelliği bünyesinde birleştirmektedir.
Yardımcı teknolojiler özel gereksinimi olan bireylere yaşadığı güçlükleri aşmasına
yardımcı olan araç, donanım ve sistem anlamına gelir. Bu bireylerin daha başarılı, üretken bir
öğrenen olmalarına yardımcı olur. Aynı zamanda, onların güvenleri ve bağımsızlıklarını
arttırır. Farklı yetersizlikleri olan öğrenme ve dikkat sorunu olan öğrenenlere örneğin; okuma
ve yazma, dinleme, matematik becerilerinin öğretimine yardımcı olan birçok yardımcı
teknoloji türü vardır. Mevcut yardımcı teknoloji araçlarının çeşitliliği son yıllarda hızla
büyümüştür. “Teknoloji” kelimesine rağmen, tüm yardımcı teknoloji araçları yüksek teknoloji
ürünü değildir. Yardımcı teknoloji, basit uyarlamalı araçlardan (uyarlamalı kalem,
işaretleyiciler ve organizatörler gibi) ileri teknolojiye sahip araçlara (tablet bilgisayarlar,
bilgisayar yazılımları, artırılmış gerçeklik gibi) kadar değişen geniş bir yelpazededir.
Son birkaç yılda özel eğitimde yardımcı teknoloji kullanımına yön verebilecek tablet
bilgisayar, akıllı tahta uygulamaları, bulut teknolojisi uygulamaları, eğitici robotlar gibi
yardımcı teknolojilerle ilgili örnek araştırmalar bulunmaktadır. Özel gereksinimi olan bireylere
çeşitli becerilerin ve davranışların (sosyal, bilişsel, motor becerileri, özbakım vb.) öğretiminde
teknoloji destekli uygulamalar olumlu ve etkili sonuçlar vermektedir. Bu olumlu sonuçlar
neticesinde özel gereksinimi olan bireylere sunulan uygulamalarda teknolojinin kullanıldığı
uygulamalar ve araçlar giderek artmaktadır. Her geçen gün gelişmeye devam eden ve
hayatımızı kolaylaştıran teknolojiler arasından öğrenen için ne tür yardımcı teknolojilerin
seçileceği konusu önemlidir. Etkili bir öğretim sunabilmek için yardımcı teknolojileri planlama
sürecinde ne tür bir yardımcı teknolojinin seçilmesi gerektiğine özel gereksinimi olan birey,
yardımcı teknolojiyi kullanacak uzman, aile ve ilgili diğer uzmanlar birlikte karar vermelidir.
Yardımcı teknolojiler için amaçlar, teknolojik araç, program, yöntem, teknikler ve etkinlikler
için bir planlanma yapılmalıdır. Böyle bir planlama yapıldığı takdirde hem öğrenen hem de
öğreten için oldukça etkili ve eğlenceli teknoloji destekli bir öğrenme ortamı sağlanmış
olacaktır.
Öneriler
Özel gereksinimi olan bireyler için teknoloji destekli öğrenme ortamlarının kullanımı ile
ilgili olarak bir takım öneriler sunulabilir. Bu öneriler şu şekilde sıralanabilir:
Özel gereksinimi olan bireylerin öğrenme gereksinimlerine göre ihtiyaç analizi
yapmak,
Birey için işlevsel yardımcı teknolojiler seçmek ve yardımcı teknolojilerin öğretimi için
farklı uzmanlık alanları ile işbirliği sağlanarak yardımcı teknoloji öğretim planı
oluşturmak,
Yardımcı teknolojiler konusunda uzman kişilerin öğrenen için hazırlanan
Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) ekibinde yer almasını sağlamak.
Etkili ve verimli bir başarının sağlanabilmesi için özel gereksinimi olan bireyin
merkeze alındığı teknoloji destekli öğretim ortamına yönelik öğretim tasarımı yapmak,
Farklı yetersizlik türleri için farklı uzmanların katkısı ile yazılımlar ve uygulamalar geliştirmek,
Uygulamaların etkisini görebilmek için sürekli veri toplamak, izleme ve değerlendirme
çalışmalarını planlamak,
Bu alanda çalışan ilgili personellere özel gereksinimi olan bireylere yardımcı teknoloji
kullanımı konusunda eğitim programları düzenlemek,
Yardımcı teknolojilere erişim konusunda ailelere, öğretmenlere farkındalık ve bilgi
düzeyini arttırıcı çalışmalar düzenlemek (kitap, broşür, çevrimiçi kaynaklar sağlamak),
ÖZEL EĞİTİM TR 